Wielu gości, którzy przyjeżdżają do Podedwórza, zastanawia się, dlaczego w jednej miejscowości zostały zbudowane dwa okazałe budynki kościelne?
Takie pytanie pewnego razu zadaliśmy sołtysowi wsi Podedwórze - Kazimierzowi Iwaniukowi, który opowiedział nam historię wsi i odpowiedział na pytanie turystów i naszych Czytelników.
- A historia ich powstania jest dosyć ciekawa i przedstawia się następująco - zaczyna swoją opowieść sołtys Iwaniuk.
Wieś na granicy
Tereny obecnej gminy Podedwórze w okresie schyłku XVI w. należały do spornego rejonu między Litwą i Koroną. Historia gminy Podedwórze jest ściśle związana z wsią Opole, która należy do tej jednostki administracyjnej.
Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego Chlebowskiego i Walewskiego z 1886 r. Opole to dwór, wieś i dobra w powiecie włodawskim, gmina i parafia Opole, odległa o 27 wiorst od Włodawy.
Cerkiew i parafia greckiego obrządku erekcji niewiadomej. Już w 1511 r. przez Wasyla Kopcia odnowiona. Dalej Słownik podaje: "Kościół i parafia erygowane w 1643 r. przez Aleksandra Ludwika Kopcia dziedzica Opola".
Zmieniali się właściciele dóbr, mijały lata. W 1801 r. od Sierakowskich dobra Opola wraz z przyległościami nabył Ignacy Szlubowski.
Car odbiera kościół
Parafia Opole, a obecnie Opole - Podedwórze stała się szeroko znaną z powodu odebrania przez władze carskie katolikom kościoła ufundowanego przez właścicieli Opola - Szlubowskich. Opisuje to dokładnie książka "O kościół w Opolu".
Kościół ten był budowany z przeznaczeniem na kaplicę grobową rodziny Szlubowskich. Katolicy w tym czasie posiadali drewniany kościół. Na terenie gminy Opole było wielu wiernych kościoła grekokatolickiego (unickiego). Ich świątynia w tym czasie uległa zniszczeniu.
Kaplica staje się kościołem
Katolicy w osobie bpa. Skarszewskiego przekazali im drewniany kościół, a sami zaczęli odprawiać nabożeństwa w nowo wybudowanej kaplicy Szlubowskich. Od 1811 r. jest to kościół parafialny.
Szlubowscy w podziemiach tego kościoła chowali zmarłych członków swojej rodziny. Tam właśnie został pochowany gen. wojsk kościuszkowskich Hanman, który był dzierżawcą dóbr rządowych Uścimów i Jedlanka, a jednocześnie teściem Jana Szlubowskiego.
Represje po powstaniu
Tereny gminy Podedwórze znajdowały się w zaborze rosyjskim. Po powstaniu styczniowym w ramach represji warszawski gen. - gubernator w 1877 r. zabronił odprawiania nabożeństw w kościele w Opolu.
Do 1890 r. budynek kościoła stał nieużywany. W tym roku władze carskie przekazały cerkwi prawosławnej.
Na podstawie dekretu carskiego z 22 lutego 1890 r. została zlikwidowana parafia katolicka w Opolu. Wydarzenia te zostały poprzedzone okrutnymi prześladowaniami wiernych obrządku grekokatolickiego (unitów).
Wierni się nie poddają
Wierni nie zamierzali jednak rezygnować ze swojej własności. Na potrzeby katolików dziedzic Mierzyński oddał swą oranżerię. W niej odprawiano nabożeństwa. Było to jednak zbyt małe pomieszczenie jak na potrzeby wiernych. Walka o zwrot kościoła katolikom wciąż trwała.
Poszli do samego cara
Interweniowali u cara: B. Szlubowski i hr. Wielhorska. Delegacja wiernych, w skład której wchodził m.in. A. Krawczuk jeździła do Petersburga. Opowiadali starzy ludzie, że urzędnicy carscy, aby uniknąć spotkania z przybyłymi, uciekali ze swoich biur przez okna. Zabiegi wiernych z gm. Opole okazały się jednak bezskuteczne.
Sprawę kościoła wniosło pod obrady Dumy Państwowej (parlamentu rosyjskiego) Koło Polskie w listopadzie 1908 r. Za zwrotem kościoła katolikom wnioskowali m.in. posłowie: L. Dymsza, Bukat, Nakonieczny. Wniosek Koła Polskiego o zwrot kościoła katolikom został jednak przez Dumę odrzucony.
Budowa nowego kościoła
Wierni nadal nie rezygnowali. Po odwilży rewolucyjnej 1905 r. katolicy postanowili zbudować nowy kościół. Na czele komitetu budowy stanął właściciel dóbr w Antopolu H. Zalewski.
W 1912 r. gen. - gubernator wydał zgodę na budowę nowego kościoła. Warunkiem było, że nowy obiekt sakralny stanie z dala od istniejącej cerkwi czyli kościoła "białego".
Wykonawcą robót budowlanych był Stanisław Kozłowski z Markuszowa. Włodawski inżynier powiatowy Bielski odebrał budowę 19 listopada 1914 r.
W grudniu 1915 r. ks. Zenon Kwiek, administrator diecezji lubelskiej poświęcił ją pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego.
Kościół został zbudowany w stylu neogotyckim z czerwonej cegły i dlatego mieszkańcy gminy nazywają go "czerwonym".
Obserwator na wieży
W 1915 r. podczas walk obserwator artyleryjski armii niemieckiej umieścili swoje stanowisko na wieży kościelnej. Rosjanie stacjonowali na Grabowskiej Górze. Aby strącić obserwatora ostrzelali kościół. Ostatecznie obserwator został strącony, ale kościół został uszkodzony. Remont ciągnął się do roku 1935 r.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w roku 1918 wierni katoliccy odebrali dawną kaplicę Szlubowskich, czyli kościół "biały" od cerkwi prawosławnej.
Ludowa władza nie rozpieszcza
Trzeba przyznać, że władze niepodległej Polski delikatnie mówiąc "nie rozpieszczali" wiernych obrządku prawosławnego. Rozbierano i niszczono istniejące cerkwie. Budziło to nienawiść wśród wyznawców prawosławia.
Ostatnia próba przejęcia "białego" kościoła przez ludność wyznającą prawosławie miała miejsce na początku okupacji niemieckiej w okresie II wojny światowej. Wówczas to próbowali oni znów przejąć kościół, ale wobec zdecydowanej postawy wiernych katolickich ówczesnego proboszcza musieli zrezygnować.
Jeden proboszcz, dwa kościoły
W ten sposób parafia rzymskokatolicka w Opolu - Podedwórzu dysponuje dziś dwoma kościołami: "Białym" i "Czerwonym", którymi zarządza jeden proboszcz.
